ไก่ ในภาษาไทย

ไก่  ได้ชื่อว่าเป็นสัตว์ที่ใกล้ชิดกับมนุษย์มากพอๆกับ หมา และ แมว  และเป็นสัตว์ที่เกี่ยวพันกับสังคมมากที่สุด โดยเฉพาะสังคมไทย   นอกจากไก่จะเป็นอาหารที่สำคัญของมนุษย์แล้ว  ก.ไก่ยังเป็นตัวแรกในพยัญชนะไทย  ทั้งยังเป็นชื่อเรียกสิ่งของ เช่น อกไก่ (ไม้เครื่องเรือนที่พาดบน เสาดั้ง เป็น สันหลังคา)  ดอกไม้ เช่น ดอกหงอนไก่ หรือ เป็นชื่อการละเล่น เช่น เพลงปรบไก่ เป็นต้น

นอกจากนั้น  มนุษย์ยังสังเกตกิริยาอาการของไก่แล้วนำมาใช้เป็น สำนวน  สุภาษิต  คำพังเพย ดังปรากฏในแทบทุกภาษา  เช่น  อิตาลี มีสำนวนว่า ไข่ฟองเดียววันนี้ ดีกว่าแม่ไก่พรุ่งนี้  ตรงกับสำนวนไทยว่า  สิบเบี้ยใกล้มือ   ส่วน บังกลาเทศ มีสำนวนว่า ไก่รู้ว่างูขู่      มีความหมายเดียวกับสำนวนไทยว่า ไก่เห็นตีนงู งูเห็นนมไก่   สำหรังสุภาษิต  คำพังเพย ที่ปรากฏในภาษาไทยเท่าที่รวบรวมได้มีดังนี้

• ไก่กินข้าวเปลือก  ธรรมชาติของไก่ชอบกินข้าวเปลือก  จึงนำมาใช้ในทางที่่ว่า  ตราบใดไก่ยังกินข้าวเปลือก คนก็ยังกินสินบนอยู่ตราบนั้น
• ไก่แก่แม่ปลาช่อน  หญิงค่อนข้างมีอายุที่มีมารยาและเล่ห์เหลี่ยมมาก  หรือมีกิริยาจัดจ้าน
• ไก่ขึ้นรัง  เวลาพลบค่ำ
• ไก่เขี่ย  หวัด ยุ่งจนเกือบอ่านไม่ออก (มักใช้แก่ลายมือ)
• ไก่งามเพราะขน คนงามเพราะแต่ง  ไก่งามตามธรรมชาติ  แต่คนต้องอาศัยการแต่งเพิ่มเติม
• ไก่านา  โง่เง่า
• ไก่บินไม่ตก  บ้านเรือนหนาแน่น
• ไก่รองบ่อน  ผู้ที่อยู่ในฐานะตัวสำรอง ซึ่งจะเรียกมาใช้เมื่อไรก็ได้
• ไก่เห็นตีนงู งูเห็นนมไก่  ต่างฝ่ายต่างรู้ความลับของกันและกัน  หรือรู้เท่าทันกัน
• ไก่เห็นพลอย  คนที่ไม่รู้จักคุณค่าหรือราคาของของที่พบ  สำนวนนี้คงมาจากนิทานอีสป เรื่องไก่พบพลอยเม็ดหนึ่งแล้วเดินผ่านไป บ่นว่าพลอยนั้นสู้ข้าวสารข้าวสุกเม็ดเดียวไม่ได้
• ไก่โห่  เวลารุ่งสาง  ก่อนเวลา  เช่นพูดว่า มาตั้งแต่ไก่โห่
• ไก่อ่อน  อ่อนหัด  ไม่ชำนาญ
• งงเป็นไก่ตาแตก  อาการของคนที่ตกอยู่ในภวังค์จิต ทำอะไรไม่ถูกในสถานการณ์
• เจ้าชู้ไก่แจ้  ผู้ชายที่เกี้ยวผู้หญิงป้อไปป้อมาไม่ได้เรื่องสักที  ทำนองเดียวกับไก่แจ้ที่เดินกรีดกรายเข้าป้อตัวเมีย
• ซีดเหมือนไก่ต้ม  เปรียบใบหน้าของคนที่มีความหวาดกลัว หรือเพิ่งจะฟื้นไข้ใหม่ๆ ใบหน้ายังซีดเซียวอยู่
• ตัดหางปล่อยวัด  บอกเลิกไม่รับผิดชอบต่อไป  เหลือขอจนต้องปล่อยไปตามเรื่อง  สำนวนนี้มาจากการสะเดาะเคราะห์ของคนโบราณ ที่มักเอาไก่มาตัดหางแล้วนำไปปล่อยวัด
• ตื่นก่อนไก่  ตื่นเช้า
• ปล่อยไก่  ปล่อยความโง่ออกมาให้คนอื่นเห็น  สำนวนนี้น่าจะมาจากนิทานเรื่องหนึ๋งที่ว่า...มีชายแก่คนหนึ่งเป็นคนถือศีลกินเพล  ตาแก่เลี้ยงไก่ไว้เล้าหนึ่ง  เวลาจะกินไก่ก็บอกหลานชายที่เฉลียวฉลาดคนหนึ่งว่า  ไปปล่อยไก่สักตักตัวซิ  เจ้าหลานชายคนนั้นก็ไปจัดการฆ่าไก่มาทำอาหารให้ตาแก่ทุกครั้งเสมอมา  อยู่มาวันหนึ่งหลานชายคนนั้นไม่อยู่ แต่ยังมีหลานอึกคนซึ่งไม่เคยรู้เรื่องนี้มาก่อน  ตาแก่ก็สั่งหลานชายคนนี้ให้ปล่อยไก่อีก แต่หลานคนชายนี้ไม่เฉลียวฉลาดเท่าหลานชายคนก่อน จึงไปจัดการปล่อยไก่เสียหมดเล้า  ตาแก่รู้เข้าโมโหเป็นอันมาก  "ข้านึกว่าแกฉลาด ที่แท้ก็โง่ดักดาน"  เป็นอันว่าสำนวนปล่อยไก่อาจมาจากนิทานเรื่องนี้ก็ได้
• มีไก่ที่ไหน มีไรที่นั่น  การเปรียบเทียบว่าของสองสิ่งต้องอยู่คู่กันเสมอ  เหมือนความดีคู่กับ  ความชั่ว
• ลักไก่  หลอกล่อให้หลงเข้าใจผิด  ใช้อุบายลวงให้หลง
• ลูกไก่อยู่ในกำมือ  ผู้ที่ตกอยู่ในอำนาจ  ผู้ที่ไม่มีทางสู้
• สมภารกินไก่วัด  ทำกับพวกกันเอง
• หมาหยอกไก่  ทำที่เล่นทีจริง พอชะล่าใจก็เล่นงานหรือเอาจริง
• หมูไป ไก่มา  แลกเปลี่ยนสิ่งของกันโดยไม่ให้เสียเปรียบทั้งสองฝ่าย
• เหยียบขี้ไก่ไม่ฝ่อ  คนที่ทำงานหนักไม่เอา งานเบาไม่สู้
• เอาเป็ดมาขันประชันไก่  เอาคนที่ด้อยมาแข่งขันกับคนที่เหนือกว่า  @

(นิตยสารสาคดี  ฉบับที่ ๓๖  ปีที่ ๓  เดือนกุมภาพันธ์ ๒๕๓๑)